יחסי מין – רצון חופשי או רציה חברתית? מאת אזמרגד בצלאל-זיסרמן; العلاقة الجنسيّة: قرار حُر أم قرار المجتمع؟ كتبت ازمرغد بتسلل زيسرمن

לפני כמה זמן קראתי כתבה ותגובות עליה שגרמו לי לחשוב הרבה על סוגיית ההסכמה בסיטואציות מיניות. זה היה ביום בו מיהרתי לאיזה מקום ונתקלתי בלינק שחברה חלקה ל-"מקרה שלא יאומן ולא יפורסם על איש התקשורת שאת שמו אין להזכיר". זה היה לינק לסיפור ארוך במיוחד שתיאר סיטואציה של אונס בפרטי פרטים שקשה היה לי לקרוא או להפסיק לקרוא. התיאור עורר בי בחילה וגרם לי לתחושה כבדה בלב. למרות זאת, חלק בלתי מבוטל מהמגיבים התקשו לסווג את הסיטואציה כאונס מכיוון שאותה אישה נפגשה עם הגבר מרצונה, הגיעה אליו לדירה מרצונה ואף בחרה ליצור קשר ולדבר איתו לאחר המקרה.

אני מתארת לעצמי שאצל אותם מגיבים הסיטואציה כפי שתוארה לא תואמת את הסכימה הקלאסית של אונס "כמו שסיפרו לנו עליו". חברה בשם מאיה קוי מתארת במדויק ש"הרעיון שאונס הוא פשוט מין ללא הסכמה מפחיד ומפתיע את רובנו. נשים אינן יוצאות מן הכלל בתחום הזה. אנחנו לא אוהבות לחשוב על עצמנו בתור קורבן, ובודאי שלא בתור קורבנות אונס. אונס זה מין דבר מפחיד כזה, שקורה לבחורות מסכנות בפינת רחוב חשוכה".

בפועל מעט מאד מאי-ההסכמות בסיטואציות מיניות מתרחשות על-ידי "בחור זר בסמטה חשוכה". למעשה, רוב הסיטואציות של מין ללא הסכמה קורות דווקא עם אנשים שאנחנו מכירים/ות קודם. למשל בדייטים, אי ההסכמה על כל גווניה (ומורכבותה לפעמים) כ"כ נפוצה שקשה ומאיים להגדיר אותה כאונס גם אם היא עונה על ההגדרה המשפטית (שדורשת רק הבעת אי הסכמה, אפילו פעם אחת וגם אם בקול חלש).

זה קרה כמעט לכל אחת מאיתנו, חלק מהגברים איתם אנחנו יוצאות מרצוננו לא מקשיבים למילה "לא" מהאישה שאיתם ולגווני אי הסכמה שלה.

אני חושבת שישנה סברה שיש הרבה יותר בחירה לאישה להגיב בחומרה וללכת בסיטואציה הנפוצה באמת לעומת סיטואציית "אונס קלאסית". בעוד בעצם, לא כך הדבר באמת. מורכבויות כגון הכרות מוקדמת, עניין, ריצוי ושאר התניות חברתיות משפיעות על תגובתה של האישה. בהתאם לכך חלק מהאנשים יאשימו נשים שלא הולכות "כשיכלו" ותפיסה זו גורמת גם לנשים להאשים את עצמן שלמרות שאמרו "לא", הן יכלו להיות יותר "אסרטיביות". ואם הן לא עושות את זה, אולי (לפחות מבחינה חברתית) הן בעצם "רצו שמה שקרה יקרה"?

יש נשים שמיתרצות אחרי שאמרו מספר פעמים "לא" ולאחר מכן מרגישות רע, חלק "שוכחות" או מדחיקות את האירוע ויש בחורות שנמצאות היום בזוגיות עם בחור שמערכת היחסים שלהם התחילה כמו שתיארתי פה. ניראה שברוב הפעמים נשים "מחליקות" את עניין אי-ההסכמה שהתעורר. כפי שכבר ציינתי, הסיבה העיקרית לכך היא שהעניין כל כך נפוץ… ניראה שהרבה מאד גברים מתנהגים ככה וטבעם "לכבוש". בנוסף, במובן מסוים, הגבולות המיניים שנמתחו רלוונטים יותר לסיטואציות של מגע מיני ראשוני.

הסיטואציה כמעט טבועה בדפוסים המגדריים ובהתניות החברתיות שלמדנו.

מבחינת הנשים, פעמים רבות נשים רוצות שאותו בחור (איתו בחרו לצאת) יחבב אותן ושהן "ייצאו איתו בסדר" ולכן מתקשות להתנגד באופן "אסרטיבי" לניסיונותיו למגע מיני איתן. לפעמים ישנן גם התניות חברתיות יותר מורכבות שנכנסות לעניין, כמו "הוא כבר מאד השקיע" ו"אנחנו יוצאים כבר כמה פעמים" כך שאם לא יתפתח משהו מבחינה מינית "אתפס כלא מעוניינת/לא זורמת"…

נשים רבות גם מטילות על גברים את הציפייה ליוזמה פיזית. חבר, דור כהן כותב בבלוג שלו שמעבר לגברים ששאלו אותו אם כבר "זיין אותה" ולימדו אותו שכיבוש האישה הוא חלק מהצפייה החברתית ממנו, היו גם נשים ש"כעסו עליו" שלא "התקדם ויזם מספיק מבחינה מינית"… חבר נוסף תיאר שהיה בסיטואציה מינית עם אישה בה לא הרגיש טוב/לא היה ממש מעוניין/בטוח אבל הרגיש לא נעים לעצור כי זה סיכן את תפיסת הגבריות שלו בעייני עצמו, בעיני חבריו ובעייני האישה.

מבחינת הגברים, ניראה שגוברת התפיסה החברתית בקרבם שהמילה "לא" אינה תמיד מוחלטת כי התוצאה יכולה להשתנות – האישה יכולה עוד לרצות. "פשוט צריך לנסות עוד, אולי להפסיק לכמה דקות, להמשיך כאילו לא נאמר דבר או לחליפין לשכנע (גם במחיר של הבטחות כוזבות)"; כי "אין אישה שלא נותנת, יש גבר שלא יודע לקחת" (וזאת במקביל לגישת "תאמיני לי, יבוא לך"). ניראה שיש לגברים מסוימים הרגשה ש"תופעת הבילבול" בסיטואציות מיניות בהן נשים אומרות "לא" ומתכוונות "כן" נפוצה, נורמאלית ועתידה לחלוף. ואכן יש מקרים שבהם כשגברים ממשיכים לנסות פעמים רבות, הבעת אי ההסכמה דועכת ובסוף זה עשוי לעורר משהו.

חשוב להבין שיכול להיות הבדל בין רצון פיזי ורצון נפשי. אישה יכולה להיות בטוחה שאיננה רוצה ועדיין, לאחר שתגיד "לא" והגבר ימשיך לנסות, משהו עשוי להתעורר אצלה פיזית.

חברה אחרת איתגרה תפיסות אלו אף יותר בכך שהעלתה את התהיה האם אישה שלא מביעה אי הסכמה אקטיבית ורק שוכבת על גבה בזמן מגע מיני במעין מצב "קיפאון" אינה גם סיטואציה שגבר צריך לשים אליה לב. לא כל הנשים מצליחות להתנגד באופן אקטיבי קונסיסטנטי וחלק מהנשים לחוצות מכדי לדבר. המון התניות ומחשבות שאת חלקן כבר הזכרתי רצות בראש בסיטואציות האלה בקרב נשים וגברים (אי נעימויות, בילבול, לחץ…).

השיח הלא תקשורתי הטבוע הזה פוגעני לשני הצדדים. ניראה שאנחנו לא לומדים בשיעורי חינוך מיני ובשיחות על יחסי מין על החשיבות של להיות קשובים/ות למה שאנחנו מרגישים ולמה שמרגיש הצד השני ועל כך שחשוב שהגבר וגם האישה יהנו ויביעו מה נעים להם. בכתבה שקראתי לא מזמן תוארה בהקשר תקשורת הקלוקלת בין המינים בסיטואציות מיניות "תרבות החדירה" בה כדי להיות "גבר" ובמיוחד בסרטים הפורנוגרפיים לא צריך משחק מקדים, עדינות, הקשבה ורגש. נשים רבות לא גומרות מחדירה ו/או צריכות משחק מקדים ארוך יותר אך חלקן משתיקות את רצונותיהן המיניים וגם גברים רבים לא שואלים או קשובים.

אני מקווה שכשנגיע לסיטואציות מיניות, הדברים שנכתבו/נקראו יעלו למודעות ונראה יותר בבירור את הרצונות וההתניות. שגברים יחשבו ויוכלו לומר דברים כמו "אני מבין שאת לא רוצה וזה בסדר, אני רוצה משהו אמיתי והדדי" ושגם נשים יוכלו לומר דברים כמו "אני צריכה להיות רטובה יותר, תרד לי בבקשה", "אני לא רוצה לשכב איתך, אני צריכה עוד זמן ובטחון" או כל דבר אחר שמתאים. אני מקווה שנהיה פתוחים יותר לומר דברים שאנחנו בדרך כלל משתיקים ומפחדים לומר; שנצליח לפתח שיח של "מה נעים לי", "מה נעים לך?", "מה אינני רוצה" ונעורר את שרירי האמת וההקשבה.

לדעתי, רובנו יכולים לספק את עצמינו לבד. לכן, מעט אינטימיות היא המטרה לשמה התכנסנו. בהשקפה כזאת, דיאלוג, רצון והקשבה, יוזמה עדינה כשרוצים ונעים ועונג הדדי – הן המהות של כל העניין. בנוסף, יש חשיבות להיות מודעים, לדבר ולשנות את הדפוסים וההתניות האלה. החשיבות היא גם מבחינה אישית וגם מבחינה חינוכית-חברתית-פוליטית לצורך שינוי דפוסי השולט-נשלט ביחסי המין ויצירת תקשורת מאוזנת.

لقد قمت منذ فترة بقراءة مقال بالإضافة إلى الرّدود الّتي كتبها البعض عليه، الأمر الذي قادني للتفكير في مسألة مدى الرّضا والموافقة في الحالات الجنسيّة. لقد استرعى هذا المقال انتباهي عندما قامت صديقتي في نشره، كان بعنوان "حادثة لن تُصَدَّق ولن تُنشَر عن إعلامي مجهول الهويّة". المقال يصف حادثة اغتصاب في تفاصيلها الدقيقة، الأمر الذي صعَّب عليّ القراءة أو التوقف عنها. الوصف في المقال أثار غثياني وكان وقعه عليّ كبير. على الرغم من ذلك، قسم من المعقبين على المقال استصعبوا تصنيف الحالة كاغتصاب، لأن المرأة التقت بالرجل بإرادتها الحُرَّة، وصلت لمنزله بإرادتها، وحتى أنها قررت أن تكون بعلاقة معه والتكلم معه بعد الحادثة.

  أنا أتخيّل أن هؤلاء المعقبين يحسبون هذه الوضعية الموصوفة لا تتلاءم مع الحالة الكلاسيكية للاغتصاب "كما أخبرونا عنه". صديقة تدعى "مايا كوي" تقول في وصف دقيق أن "فكرة تعريف الاغتصاب أنه عبارة عن علاقة جنسيّة بدون موافقة ترعب غالبيتنا! حتى أن النساء ستشعر بأن هذا التعريف خارج عن المألوف! نحن لا نحب أن نحسب أنفسنا كضحية وبالتأكيد ليس كضحية اغتصاب. الاغتصاب هو أمر مخيف، يحدث فقط لنساء مسكينات في زاوية الطريق المظلمة".

في الواقع قليلة جدا هي الحالات التي يكون بها  الشّخص الّذي يقيم علاقة جنسية بغير موافقة هو "شخص غريب في زقاق مظلم". ففي غالبية الحالات في العلاقات الجنسية الّتي تتمّ بدون موافقة، تحدث بالذات مع أشخاص نعرفهم من قبل. على سبيل المثال في المواعيد العاطفية، عدم الموافقة على شتى أنواعها (وتركيبها أحيانا) هي شائعة جدّا، والتي من الصعب تعريفها كاغتصاب حتى لو كانت تلبي الشروط التي نصها القانون لاعتبارها اغتصاب بكل معنى الكلمة (التي تطلب فقط عدم موافقة، حتى ولو لمرة واحدة وبصوت منخفض).

هذا يحدث تقريبا مع كل واحدة منّا، قسم من الرجال الذين نواعدهم لا ينصتون للكلمة: "لا" من امرأة معهم، وتتنوّع طرق رفضهم لعلاقة جنسيّة.

أنا اعتقد انّ هنالك حدس بأنّ أكثر إمكانيات المرأة، هو الرّدّ بشكل قاطع وأن تذهب للحالة الشائعة بالفعل مقابل حالة "الاغتصاب الكلاسيكي". مع أن الأمر ليس كذلك. تعقيد الأمور في شتى الطرق يؤثر على رد فعل المرأة. وقسم من الناس سوف يتهم النساء التي لم يهربن عندما "استطعن" ذلك. وفي الواقع، هذا التوجه سيدفع كثير من النساء إلى إلقاء اللوم على أنفسهن حتى لو قالوا "لا"، فقد كان بإمكانهن أن يكُنّ أكثر "حزمًا". وإذا لم يقومنَ بذلك فعلى الأرجح (على الأقل من ناحية المجتمع) أنهن في حقيقة الأمر "أردْنَ ما حصل لهن".

هنالك النّساء اللّواتي يشعرن بعدم الراحة بعد قول "لا" لعدّة مرّات، قسم منهن "ينسى" الموضوع أو يرفض الحالة وهنالك شابات متواجدات ضمن علاقة حاليّة مع شاب والذي بدأت علاقتهنّ به بالطريقة التي وصفتها آنفا. حسبما أرى، غالبية النساء ستمر على حالات عدم الموافقة هذه مرور الكرام ولن تعيرها الأهمية الكافية. وكما ذكرت، السّبب الأساسي لذلك هو أن هذا الأمر شائع جدا.. فهنالك الكثير من الرجال الذين يستعملون هذه الطريقة ومن طبعهم "الاستحواذ" (على المرأة). بالإضافة، في مرحلة معينة، إلى قيود أو حدود لهذه الحالات، ملائمة أكثر للتواصل الجنسي الأولي.

الوضعيات والحالات هذه مشبعة ضمن أنماط جندريّة التي نصها لنا المجتمع.

من ناحية النساء، فهنّ في مرّات كثيرة يرغبنَ في أن يحبهنّ الرّجل الذي يخرجن معه ويغبن في أنْ يشعرن بأنهن كنّ عادلات معه، ولذلك يستصعبن رفض محاولاته للاتصال الجنسي معهن (بشكل حازم). وأحيانا هنالك شروط مجتمعية أكثر تعقيدًا، كالقول أن الشاب قد "استثمر" كثيرا و"لقد خرجنا سويةً كثيرا" أي إن لم تطور العلاقة بينهما إلى نوع من التواصل الجنسي سوف يفهم من المرأة كما لو أنّها غير معنية بعلاقة معه أو ما شابه..

نساء كثر يتوقّعنَ من الرّجل بأنه مَن سيقوم بالمبادرة لتواصل جسدي. لقد كتب صديقي "دور كوهين" في مدونته أنه إضافة على كون رجال قد سألوه إذا كان قد "مارس الحب معها" وعلموه أن "الولوج" للمرأة هو جزء من التوقع الاجتماعي منه، هنالك أيضا نساء "غضبن عليه" لأنه لم "يتقدم ويبادر كفاية من الناحية الجنسيّة".. صديق آخر وصف وضعية جنسيّة مع امرأة التي لم يشعر بها مرتاحا أو مثارا ولكنه شعر أن سيكون من غير اللائق أن يوقف العلاقة لأن هذا من شأنه أن يهدد تقييمه كرجل، تقييمه هو لنفسه وأيضا تقييم الأصدقاء له والمرأة التي كان معها.

بالنسبة للرجال، نلاحظ أن فهمهم الاجتماعي للكلمة "لا"، لا تعني بالضرورة أنها حازمة، بل أنها قادرة على التغير – المرأة ممكن أن ترغب في هذه الأمور.. "يجب المحاولة أكثر، ممكن التوقف لبضع دقائق، أن تكمل كما لو أن شيئا لم يحدث أو تحاول الإقناع (حتى لو كان الثمن وعود كاذبة)" لأنه "لا توجد امرأة لا تعطي، بل رجل لا يعرف كيف يأخذ!" (وهذا مواز لتوجه "صدّقيني، سيركض خلفك طالبا إياكِ"). يبدو أن لرجال معيّنين إحساس أن "حالة الارتباك" في حالات جنسيّة، والّتي فيها تقول النساء: "لا" ويقلن "نعم" شائعة، عادية وعابرة. وهنالك فعلا حالات التي يحاول بها الرجل مرات عديدة التعبير عن عدم القبول وذلك من شأنه أن يردعهم.

من المهم الإشارة إلى أنّ هنالك فرق بين القبول الجسدي والقبول النفسي. المرأة ممكن أن تكون متأكدة من أنها لا تريد، وبنفس الوقت عندما تقول "لا" ويكمل الرجل في محاولاته للوصول إلى تواصل جنسي، من الممكن أن تُثار جسديًا.

صديقة أخرى تحدّت هذه التوجهات وعبّرت عن موضوع التردد، وعن الحالة التي ترقد فيها امرأة على ظهرها ولا تعبر بشكل فعّال عن رفضها لعلاقة، ألاّ يجب أن تلفت هذه الوضعية الرجل إلى أنّ هنالك أمر مشبوه يحدث؟ لا تنجح كل النساء في المقاومة بشكل فعال ومتسق وقسم من النساء يكن في حالة توتر لا تسمح لهن بالتحدث أساسا. كثير من الشروط والتساؤلات التي ذكرتها تسير عقليا في هذه الحالات عند نساء ورجال (عدم الراحة، الارتباك، التوتر…).

هذا الحوار غير الاتصالي يمسّ في كلا الطّرفين. يبدو أننا لا نتعلم في دروس التربية الجنسيّة وفي محادثات عن العلاقات الجنسيّة إلى أهمية الإصغاء لأحاسيسنا ولأحاسيس الطرف الآخر وبناء على ذلك، من المهم ماذا يشعر كل من المرأة والرجل وأن يعبرا عمّا يشعران به. لقد قرأت منذ فترة مقالة تصف حالة تواصل "مختل" بين الجنسين في حالات جنسيّة "ثقافة الولوج" والتي عليك فيها التخلّي عن كل الملاطفات المقدّمة، النعومة، الرقة والإصغاء لكي تكون "رجل" (وهذا يحدث خاصة في الأفلام الإباحية). نساء كثيرات لا يصلن إلى الذروة الجنسيّة نتيجة الولوج فقط و\أو يحتجن إلى الملاطفات المقدمة الطويلة، ولكن قسم منهن يصمتن عن هذه الاحتياجات الجنسيّة وأيضا رجال كثر لا يسألون أو ينصتون لذلك.

برأيي، غالبيتنا نستطيع الوصول للاكتفاء بذواتنا فقط. لذلك، الحميميّة هي الهدف الذي اجتمعنا لأجله. بهذا التوجه، الحوار، الرغبة والإنصات/الإصغاء، مبادرة لطيفة عندنا، رغبة ومتعة متبادلة هي الجوهر في كل المسألة. بالإضافة إلى ذلك، هنالك أهمية لأن نكون واعين، نتبادل الكلام ونغير الأنماط والشروط هذه. الأهمية تنبع أيضا من الناحية الشخصية وأيضا من الناحية التربوية – الاجتماعية – السياسية من أجل تغيير نموذج "المسيطَّر – والمسيطَر عليه" في العلاقات الجنسيّة وخلق تواصل متوازن.